Metabolizma Hızınızı Biliyor Musunuz?

Fit­ma­te” doğ­ru­lu­ğu kli­nik ça­lış­ma­lar­la ka­nıt­lan­mış, ba­zal me­ta­bo­liz­ma hı­zı­nı öğ­ren­me­ni­zi sağ­la­yan yep­ye­ni bir ci­ha­zın adı. Bu ci­haz, ki­şi­nin is­ti­ra­hat ha­lin­de­ki me­ta­bo­liz­ma hı­zı­nı en ko­lay yol­dan, ke­sin ve hız­lı bir şe­kil­de öl­çen (ne­fes test sü­re­si 15 dak. ci­va­rın­da) ve ki­şi­nin is­ti­ra­hat ha­lin­dey­ken ne ka­dar ka­lo­ri­ye ih­ti­ya­cı ol­du­ğu­nu gös­te­ren bir alet. Bu öl­çüm, sağ­lam ve et­ki­li bir ki­lo ver­me­de ve fit­ness prog­ra­mın­da çok önem­li bir baş­lan­gıç ara­cı ola­rak ka­bul edi­li­yor. Me­ta­bo­liz­ma hı­zı, sağ­lık ve fit­ness prog­ram­la­rın­da gün­den gü­ne öne­mi­ni ar­tır­dı­ğı için bu ci­ha­zın öne­mi de çok bü­yük.

Kork­maz'a gö­re şim­di­ye ka­dar “Ba­zal Me­ta­bo­liz­ma Hı­zı” sa­de­ce has­ta­ne­ler­de ol­duk­ça ka­rı­şık ci­haz­lar­la öl­çü­le­bil­mek­tey­di. Bu ne­den­le de  ki­şi­nin ih­ti­ya­cı olan ka­lo­ri, for­mül­ler kul­la­nı­la­rak tah­min­sel bir de­ğer­le he­sap­la­nı­yor­du. Ha­len bu he­sap­la­ma ke­sin so­nu­cu ver­me­mek­le bir­lik­te ba­zı du­rum­lar­da gün­lük 500 ka­lo­ri­ye ka­dar va­ra­bi­le­cek he­sap­la­ma ha­ta­sı oluş­mak­tay­dı. Bu du­rum da gü­ve­ni­lir bir bes­len­me prog­ra­mı uy­gu­la­ma­da ya da uy­gu­lat­ma­da ha­ta­la­ra se­bep ola­bi­li­yor­du. Oy­sa ki, Fit­ma­te ile ya­pı­lan öl­çüm­ler ne­ti­ce­sin­de Fit­ma­te bil­gi­sa­yar prog­ra­mı­nı kul­la­na­rak ha­yat tar­zı­nı ve eg­zer­siz­le­ri tek­rar göz­den ge­çi­re­rek ay­rın­tı­lı bir bes­len­me prog­ra­mı oluş­tu­ra­bil­mek müm­kün.

Ci­haz ki­şi­nin or­ta­la­ma ok­si­jen tü­ke­ti­mi ka­pa­si­te­sin­den (VO2) Din­le­nir Me­ta­bo­liz­ma Hı­zı­nı (RMR) ölç­mek­te. Ci­haz ile Or­ta­la­ma Ok­si­jen Tü­ke­ti­mi, Or­ta­la­ma Ven­ti­las­yon (Ne­fes) Mik­ta­rı, Or­ta­la­ma Ne­fes Sık­lı­ğı, Or­ta­la­ma Ok­si­jen Yo­ğun­lu­ğu ve Ba­zal Me­ta­bo­liz­ma De­ğer­le­ri ana­liz edi­le­bi­li­yor.

ELLE: Metabolizma nedir?
DYT. AYŞE KORKMAZ: Metabolizma, vücudun yiyecek ve depolanmış yağlarını enerjiye dönüştürdüğü süreçsel bir yapıdır. Enerji, ısımızı korumamız, hareket etmemiz ve hayati organlarımızın çalışması için gereklidir. Metabolizma kalori değeri ile ölçülür. Toplam metabolizma hızı, vücut fonksiyonlarının yürütülmesi, günlük aktivitelerimiz ve egzersizlerimiz için gerekli kaloridir.

ELLE: Bazal metabolizma hızı nedir ?
Dyt. A.K.: Ba­zal me­ta­bo­liz­ma hı­zı bir ki­şi­nin 24 sa­at için­de ha­ya­ti or­gan­la­rı­nın fa­ali­yet­le­ri­ni de­vam et­tir­me­si için ge­rek­li olan ka­lo­ri mik­ta­rı­dır. Ba­sit ola­rak, bir ki­şi­nin uya­nık­ken fa­kat din­le­nir va­zi­yet­tey­ken gün bo­yun­ca yak­mış ol­du­ğu ka­lo­ri mik­ta­rı­dır.

ELLE: Peki bazal metabolizma hızını ölçmek neden önemlidir?
Dyt. A.K.: Me­ta­bo­liz­ma, cin­si­yet, yaş, ki­lo, vü­cut kom­po­zis­yo­nu, form de­re­ce­si, fi­zik­sel ak­ti­vi­te, ye­me alış­kan­lık­la­rı, psi­ko­lo­jik du­rum, stres, ki­lo kay­bı ya da ka­za­nı­mı gi­bi pek çok fak­tö­rün et­ki­si­ne açık­tır. BMH'nın bi­lin­me­si, ka­lo­ri ih­ti­yaç kon­tro­lü için çok önem­li­dir. Ge­le­nek­sel yön­tem­ler­le ger­çek öl­çü­mün ya­pıl­ma­sı ol­duk­ça zor ve pa­ha­lı­dır, bu yüz­den pek çok ki­şi for­mül­ler yo­luy­la ke­sin ol­ma­yan he­sap­lar yap­mak­ta­dır­lar. Me­ta­bo­liz­ma hı­zı bi­rey­den bi­re­ye de­ğiş­mek­te­dir ve pek çok fak­tö­rün et­ki­si­ne açık­tır. Bir di­yet prog­ra­mı ta­kip edi­lir­ken, dü­zen­li ola­rak öl­çül­me­si ge­rek­mek­te­dir. Ay­rı­ca spor prog­ra­mı plan­la­ma­dan ön­ce de ger­çek ba­zal me­ta­bo­liz­ma hı­zı­nı bil­mek önem­li­dir. Bu­nun­la bir­lik­te di­yet son­ra­sı ko­ru­ma prog­ra­mı ve sağ­lık­lı bes­len­me öne­ri­le­ri  oluş­tur­ma­da da bu öl­çüm ge­rek­li­dir. Me­ta­bo­liz­ma hı­zı gün­den gü­ne hat­ta ay­nı gün için­de bi­le de­ği­şik­lik gös­te­re­bi­lir. ‹ş­te bu yüz­den BMH'nin hep ay­nı ya da ben­zer şart­lar al­tın­da öl­çül­me­si ge­rek­mek­te­dir.~

ELLE: Fitmate ile metabolizma hızı ölçümü öncesi gerekenler nelerdir?
Dyt. A.K.: 12 sa­at­lik aç­lık, öl­çüm­den ön­ce­ki 12 sa­at sü­re­sin­de ka­fe­in içe­ren içe­cek­ler tü­ket­me­mek (çay, kah­ve, ko­la gi­bi) yi­ne öl­çüm­den ön­ce­ki 12 sa­at sü­re­sin­de eg­zer­siz yap­ma­mak ve öl­çüm­den en az üç sa­at ön­ce­sin­de aşı­rı sı­vı al­ma­mak ge­re­ki­yor.

ELLE: Bazal metabolizma hızı neden kişiye özeldir ve niçin değişkendir ?
Dyt. A.K.: BMH bir­çok fak­tör­den et­ki­le­nir. Bun­la­rı vü­cut ağır­lı­ğı, vü­cut kom­po­zis­yo­nu (Yağ ve kas mik­ta­rı), yaş, cin­si­yet, hor­mon­lar, stres ve uya­rı­cı­lar (ör­ne­ğin ka­fe­in) ola­rak sı­nıf­lan­dır­mak müm­kün.

ELLE: Konuyu biraz açmanız mümkün mü?
Dyt. A.K.: Vü­cut ağır­lı­ğı­nı ele al­dı­ğı­mız­da, da­ha ağır bir in­san da­ha yük­sek bir me­ta­bo­liz­ma hı­zı­na sa­hip­tir, çün­kü vü­cu­dun sağ­lık­lı bir şe­kil­de ha­ya­tı­nı sür­dür­me­si için da­ha faz­la ener­ji sağ­la­ma­sı ge­re­kir.

Vü­cut kom­po­zis­yo­nu­na ge­lin­ce, kas­lar yağ­lar­dan da­ha faz­la ka­lo­ri ya­kar­lar, din­le­nir hal­dey­ken bi­le. Yük­sek oran­da ka­sa sa­hip olan in­san­la­rın me­ta­bo­liz­ma hız­la­rı da yük­sek­tir. Bu­na ya­kın dö­nem­de ya­pıl­mış bir araş­tır­ma ile ör­nek ve­re­lim;

Ba­yan A, 90kg. ağır­lık, %33 yağ ora­nı­na sa­hip ve BMH 1570 kcal. Ba­yan B, ay­nı ağır­lık­ta, %48 yağ ora­nı­na sa­hip ve BMH 1250 kcal. Gö­rül­dü­ğü gi­bi, ay­nı ağır­lık, ben­zer boy, ay­nı ya­şa sa­hip iki ba­yan fark­lı yağ oran­la­rı­na sa­hip ol­duk­la­rı için fark­lı BMH'le­re sa­hip­tir­ler. Eg­zer­siz, özel­lik­le da­ya­nık­lı­lık eg­zer­siz­le­ri kas do­ku­la­rı­nı ar­tı­ra­cak, bu da BMH'nın yük­sel­me­si­ne se­bep ola­cak­tır.

Ya­şa bak­tı­ğı­mız­da, BMH ye­tiş­kin­ler­de her 10 yıl­da bir %2-3 ora­nın­da aza­lır. Bu oran kas ka­yıp­la­rı­nın de­re­ce­si­ne gö­re de­ği­şe­bi­lir.

Stre­se ba­kar­sak, stres­li in­san­la­rın kas­la­rı ger­gin olur. Bu du­rum­da kas ak­ti­vas­yo­nu için da­ha faz­la ka­lo­ri­ye ih­ti­yaç du­yar­lar. ‹ş­te bu yüz­den ba­zal me­ta­bo­liz­ma hı­zı öl­çü­mün­de ra­hat ve sa­kin bir du­rum­da bu­lun­mak bu ka­dar önem­li­dir. Uya­rı­cı­lar önem­li­dir çün­kü, ka­fe­in ve di­ğer uya­rı­cı­lar ba­zal me­ta­bo­liz­ma hı­zı­nı art­tı­rır­lar. ‹laç­lar da azal­tı­cı ve/ve­ya yük­sel­ti­ci et­ki ya­par­lar. Öl­çüm­den en az 12 sa­at ön­ce­si­ne ka­dar bu tip mad­de­le­ri al­mak­tan ka­çı­nı­nız. BMH nın yük­sek ya­da dü­şük ol­ma­sın­da bir­çok ge­ne­tik fak­tör de et­ki­li­dir. ~

ELLE: Metabolizma hızı ve kilo kaybı arasındaki bağlantıyı biraz açar mısınız?
Dyt. A.K.: Ki­şi ki­lo kay­bet­ti­ğin­de me­ta­bo­liz­ma hı­zı da dü­şer. Ki­lo kay­bı­nın idea­li kas­lar­dan zi­ya­de, yağ­lar­dan kay­bet­mek­tir. Eg­zer­siz­ler­le bir­lik­te olan ki­lo kay­bın­da bu azal­ma yağ­lar­dan sağ­la­na­cak­tır. Ki­lo kay­bı sü­re­sin­de vü­cut da­ha az ka­lo­ri­ye ih­ti­yaç du­ya­ca­ğı için me­ta­bo­liz­ma hı­zı da dü­şe­cek­tir. Bu da yi­ne BMH öl­çü­mü­nün ge­rek­li­li­ği­ni or­ta­ya çı­kar­mak­ta­dır.

ELLE: Son olarak Fitmate ölçümü kimlere yapılamaz?
Dyt. A.K.: Test, so­lu­num öl­çü­mü me­to­duy­la ya­pıl­dı­ğı için ak­ci­ğer has­ta­lı­ğı ta­nı­sı olan­lar­da doğ­ru so­nuç ver­me­ye­bi­lir.